Είδαμε την έκθεση τόσο δια ζώσης στο Ισόγειο του ΕΜΣΤ, όσο και στους ψηφιακούς διαδρόμους της οθόνης μας. Την πρώτη φορά φορέσαμε μάσκα, περάσαμε έλεγχο θερμοκρασίας πριν την είσοδο μας στο μουσείο και προσέχαμε τις αποστάσεις από τους υπόλοιπους επισκέπτες.
Τη δεύτερη φορά, είχαμε ένα φλιτζάνι καφέ στο γραφείο, την οθόνη του υπολογιστή ρυθμισμένη σε άνετη φωτεινότητα και με το ποντίκι προχωρήσαμε από έκθεμα σε έκθεμα. Ωστόσο, σημειώνουμε εξαρχής ότι δεν πρόκειται για μία έκθεση που θα σε κάνει να νιώσεις άνετα και γι’ αυτό σίγουρα αξίζει να την επισκεφθείς.
Είτε δια ζώσης, είτε ψηφιακά, με ένα φυσιολογικό προβάδισμα στην πρώτη περίσταση, ζήσαμε μία εμπειρία πρόσληψης έντονων ερεθισμάτων, προβληματισμού και συγκίνησης.
66 έργα 34 καλλιτεχνών από τη Συλλογή Χάρη Δαυίδ παρουσιάζονται σε πέντε δωμάτια στην Αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και τώρα πλέον στην οθόνη του υπολογιστή μας, έως τις 18 Μαρτίου 2021.
Ο όρος UBUNTU μεταφράζεται είτε ως «ανθρωπότητα», είτε ως «ανθρωπιά».
Από τα πρώτα κιόλας βήματα/κλικ στην UBUNTU o επισκέπτης δέχεται μηνύματα που κατά την επεξεργασία τους προκαλούν έντονη φόρτιση. Θα σταθούμε σε κάποια από αυτά, με στόχο να δημιουργήσουμε ένα μικρό εισαγωγικό μονοπάτι για όποιον θέλει να περιηγηθεί εν συνεχεία στον κόσμο της σύγχρονη αφρικανικής τέχνης.
Στο πρώτο Δωμάτιο ερχόμαστε αντιμέτωποι με τρεις πίνακες – εκτυπωμένες φωτογραφίες – με τίτλο Passage (2017) του Mohau Modisakeng. Τρεις βάρκες, μέσα στην κάθε μία διαφορετικοί άνθρωποι και ο φακός να κοιτάζει από ψηλά το αντικείμενο μέσα στη θάλασσα. Ατμόσφαιρα σκοτεινή, απόγνωση, αίσθημα πνιγμού.
Πρόκειται για την προβολή τριών καναλιών, μέσω των οποίων ο καλλιτέχνης στοχάζεται τη διάλυση της αφρικανικής ταυτότητας από τη σκλαβιά και τη διαρκή διαγραφή των προσωπικών ιστοριών της. Παραθέτουμε ένα βίντεο από το διαδικτυακό κανάλι του καλλιτέχνη.
Ένα ακόμα σημείο στο οποίο σταθήκαμε, ήταν η υψωμένη γροθιά, έργο του Hank Willis Thomas, που μοιάζει να προβάλλεται μέσα από μία τρύπα στον τοίχο χωρίς να δείχνει το σώμα ή τον άνθρωπο.
Ένα σύμβολο που δεν χρειάζεται πρόσωπο και εκφράζει την αντίσταση στην καταπίεση, τον φόβο και τις διακρίσεις. Αν και εμπνέεται από τις συλλήψεις του Απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, όπως διαβάζουμε στην περιγραφή, αποτελεί μια σύγχρονη δήλωση που απεικονίζει την αντίσταση σε κάθε είδους καταχρηστική εξουσία.
Επίσης, δεν θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στα εκθέματα του Romuald Hazoumè, γλυπτά από χρησιμοποιημένα πλαστικά μπιτόνια. Το σχήμα τους θυμίζει ανθρώπινο πρόσωπο, είναι στολισμένα με φτερά και άλλα υλικά, που απεικονίζουν μάσκες για θρησκευτικές τελετές. Ο συμβολικός υπαινιγμός του καλλιτέχνη επιτρέπει μια σειρά από αναγνώσεις και συσχετίσεις πολιτισμών που δεν περνάει απαρατήρητη.
Εκείνο που δυστυχώς δεν έχει την ευκαιρία να διακρίνει, με την ακρίβεια της ζωντανής θέασης, ο επισκέπτης της ψηφιακής ξενάγησης, είναι η επιλογή των διαφορετικών υλικών σε αρκετά από τα εκθέματα. Πίνακες, γλυπτά, υφάσματα, έντονα χρώματα.
Τι πραγματικά σημαίνει UBUNTU;
Στην αναζήτηση μας σχετικά με τον όρο UBUNTU μάθαμε ότι αναφέρεται σε έναν τρόπο ζωής ή φιλοσοφία ζωής, των Μαύρων ανθρώπων της Αφρικής, που αναπτύχθηκε πριν από 2000 χρόνια και ερμηνεύεται ως «ανθρωπιά προς τον άλλον», καθώς και «Είμαι αυτό που είμαι λόγω αυτού που όλοι είμαστε». Εντοπίζεται σε κάθε χώρα της Αφρικής, νότια από τη Σαχάρα, οπότε η ονομασία διαφέρει από χώρα σε χώρα, αλλά το πιο δημοφιλές όνομα σήμερα παραμένει το ubuntu (στη γλώσσα Ζουλού, στη Νότια Αφρική).
Το πλέον ορατό μέρος αυτής της ιδεολογίας είναι η πτυχή μιας “εξωστρεφούς κοινότητας”. Η ειλικρινής ζεστασιά με την οποία οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τόσο τους ξένους όσο και τα μέλη της κοινότητας. Αυτή η εμφανής έκφραση ζεστασιάς που δεν είναι απλώς ένα αισθητικό χαρακτηριστικό, αλλά επιτρέπει το σχηματισμό νέων αυθόρμητων κοινοτήτων.
Ο Νέλσον Μαντέλα το 2006 ρωτήθηκε σχετικά με τον όρο ubuntu, με αφορμή την εκκίνηση του λειτουργικού συστήματος Ubuntu Linux. Δείτε το απόσπασμα το παρακάτω βίντεο.
Όπως διαβάζουμε και στο κείμενο του μουσείου σχετικά με την έκθεση, UBUNTU, είναι ένας όρος προερχόμενος από τη Νότια Αφρική, μεταφράζεται είτε ως «ανθρωπότητα» είτε ως «ανθρωπιά», όπως αυτή καθορίζεται μέσα από τη σχέση του ατόμου με τους άλλους και με το κοινωνικό σύνολο, με την ανθρώπινη φύση, και την αίσθηση της κοινής μοίρας του ανθρώπου πέρα από σύνορα και διακρίσεις. Ως σημείο αναφοράς για την έκθεση αυτή, η λέξη υπογραμμίζει την έννοια της συλλογικότητας και το κοινό πνεύμα ανταλλαγής και ενότητας.
Σε μια στιγμή όπου το θέμα των φυλετικών και άλλων διακρίσεων είναι επίκαιρο όσο ποτέ και η τέχνη των χωρών της Αφρικής και της διασποράς της καταξιώνεται διεθνώς στον πολύ-πολιτισμικό χώρο της σύγχρονης τέχνης, η έκθεση φιλοδοξεί να φέρει κοντά το κοινό με την σύγχρονη αφρικανική τέχνη και τις διαφορετικές εκφράσεις της.
Η πολιτική, ιστορική και πολιτιστική πολυφωνία που χαρακτηρίζει την μετά-αποικιοκρατική Αφρική και εκφράζει τις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες της αφρικανικής ηπείρου είναι ο πυρήνας των έργων της έκθεσης.
Με διαφορετικές θεματικές, έννοιες και ιδέες, όπως η ιστορία της δουλείας, ο ρατσισμός και η εκμετάλλευση, οι φυλετικοί διαχωρισμοί, ο πόλεμος, η πείνα, ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός, η έννοια της φυλής και του φύλου, η οικολογική εκμετάλλευση της Αφρικής, οι Αφρικανικές ιεροτελεστίες και παραδόσεις, το μαύρο σώμα και η απεικόνισή του, το χρώμα του δέρματος και η κοινωνικό-πολιτική δόμησή του, η διασπορά και η μετακίνηση πληθυσμών, η εμπειρία του μετανάστη, η Αφρικανική ιστορία και μνήμη, η προσωπική αφήγηση και η προσωπογραφία.
Για την ψηφιακή ξενάγηση πατήστε ΕΔΩ.
Η ψηφιακή ξενάγηση στην έκθεση
Έργα αντιπροσωπευτικών δημιουργών της σύγχρονης αφρικανικής τέχνης, Αφρικανών καλλιτεχνών και καλλιτεχνών της αφρικανικής διασποράς, επιλεγμένα από τη Συλλογή Χάρη Δαυίδ, παρουσιάζονται στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), σε πέντε ειδικά διαμορφωμένα δωμάτια, σχεδιασμένα από το αρχιτεκτονικό γραφείο Kallos Turin, τους αρχιτέκτονες Stephania Kallos και Abby Turin, σε επιμέλεια μιας ομάδας πέντε επιμελητών, τους Osei Bonsu (Επιμελητή της Συλλογής Αφρικανικής Τέχνης της Tate Modern), Rashid Johnson (Eικαστικό), Elvira Dyangani Ose (Λέκτορα του Goldsmiths College, Πανεπιστημίου του Λονδίνου, Διευθύντριας του Τhe Showroom), EmilyTsingou (Art Advisor), και Burkhard Varnholt (Συλλέκτη σύγχρονης τέχνης, Ιδρυτή του Kindl Zentrum für Ζeitgenössische Kunst στο Βερολίνο). Ο κάθε επιμελητής αναλαμβάνει ένα δωμάτιο, δημιουργώντας διαφορετικές συνομιλίες και προσεγγίσεις.
Συμμετέχοντες καλλιτέχνες
Ifeoma Anyaeji, Lyle Ashton Harris, Κader Attia, Sanford Biggers, Virginia Chihota, Godfried Donkor, Ibrahim El-Salahi, Andrew Esiebo, Mary Evans, Ellen Gallagher, Theaster Gates, Lauren Halsey, Romuald Hazoumè, Lubaina Himid, Kudzanai-Violet Hwami, Taiye Idahor, Rashid Johnson, Moshekwa Langa, Kemang Wa Lehulere, Senzeni Marasela, Mohau Modisakeng, Meleko Mokgosi, Zanele Muholi, Wangechi Mutu, Kori Newkirk, Toyin Ojih Odutola, Chris Ofili, Pamela Phatsimo Sunstrum, Tschabalala Self, Yinka Shonibare, Shinique Smith, Hank Willis Thomas, Kara Walker, Lynette Yiadom-Boakye
Επιμέλεια: Osei Bonsu, Rashid Johnson, Elvira Dyangani Ose, Emily Tsingou, Burkhard Varnholt
Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός: Stephania Kallos, Abby Turin (αρχιτεκτονικό γραφείο Kallos Turin)
Συλλογή Χάρη Δαυίδ
H Συλλογή Χάρη Δαυίδ είναι μια συλλογή έργων μετα-εννοιολογικής σύγχρονης τέχνης. Δημιουργήθηκε πριν από 20 χρόνια και αποτελεί μια εκτεταμένη αλλά ειδικευμένη συλλογή η οποία περιλαμβάνει σημαντικό αριθμό έργων από κορυφαίους καλλιτέχνες που δραστηριοποιούνται στην Αφρική και στη διασπορά, όπως και αφροαμερικανούς καλλιτέχνες.
Η φιλοσοφία της συλλογής βασίζεται στην επιθυμία να εκπροσωπηθούν η πολυφωνία και οι διαφορετικοί επιστημονικοί κλάδοι που ορίζουν τα πολιτιστικά, πολιτικά και ιστορικά θεμέλια της μετα-αποικιακής Αφρικής και αντικατοπτρίζουν μια ήπειρο που σήμερα αλλάζει.
