Ένας κανόνας που πρέπει ρητά να ακολουθούμε είναι να μην κρίνουμε ένα βιβλίο από το εξώφυλλό του. Δε λένε όμως κάτι για τα… εξώφυλλα των μουσικών άλμπουμ, έτσι;
Οκ, οκ, δε νομίζω πως ο κανόνας διαφέρει πολύ και σε αυτά. Τουλάχιστον όμως, επιτρέπεται να μας κεντρίζουν το ενδιαφέρον. Διότι είναι πλέον αμέτρητα τα παραδείγματα μουσικών άλμπουμ που όχι μόνο το εξώφυλλό τους έχει αφήσει το δικό του στίγμα στο καλλιτεχνικό στερέωμα, αλλά πολλές φορές ένα artwork έχει ταυτιστεί με τον δίσκο που φιλοτεχνούσε. Αν επιχειρήσει κανείς να διεισδύσει στην όλη φιλοσοφία που διέπει την καλλιτεχνική και εικαστική επένδυση του εξωφύλλου ενός άλμπουμ, το πιθανότερο είναι να αποπροσανατολιστεί σε μια απέραντη «θάλασσα» συμβολισμών, επίκαιρων σχολιασμών, αλληγορικών και υποβόσκοντων μηνυμάτων, σουρρεαλιστικού μεταμοντερνισμού ή ακόμα και τυχαίας έμπνευσης. Τα παραπάνω παρατηρούνται τόσο σε σπουδαίες δημιουργίες του παρελθόντος, όσο και στο σήμερα.
Θα μου πείτε τώρα σιγά τη παρατήρηση και σιγά την φιλοσοφική αναζήτηση. Βέβαια, χαζεύοντας τη συλλογή μου από CD και τα βινύλια των γονιών μου κάθισα και σκέφτηκα (όπως το τραγούδι) και είδα πως το παρασκήνιο σε ορισμένες καλλιτεχνικές δημιουργίες πάει πολύ πιο βαθιά από ότι μπορούσα να υπολογίσω αρχικά. Σαν ένα παγόβουνο ρε παιδί μου. Ειδικά στον τομέα της μουσικής.
Σίγουρα όμως σε κάθε τομέα ένα εξώφυλλο είναι αυτό που δημιουργεί την πρώτη εντύπωση. Σκεφτείτε το λίγο. Από την εποχή των βίντεο κλαμπ, το μάτι μας «έπαιζε» ανάμεσα σε δεκάδες ταινίες στα ράφια που μπορούσαν να σε προσελκύσουν να τις νοικιάσεις μόνο και μόνο με την εικόνα τους. Σαν μικρά παιδάκια διαλέγαμε ένα βιντεοπαιχνίδι ανάλογα με το αν είχε ένα χαριτωμένο ή κουλ και σκληρό εξώφυλλο. Το ίδιο ισχύει και για την μουσική. Είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό το πόσο μια οπτική διέγερση είναι ικανή να καθ-ορίσει μια δική μας επιλογή.
Ωστόσο ένα μουσικό άλμπουμ είναι κάπως… διαφορετική υπόθεση. Ενώ σε άλλες μορφές τέχνης και ποπ κουλτούρας, το εξώφυλλο μαρτυρά σε μεγαλύτερο βαθμό το περιεχόμενο μιας δημιουργίας, στα μουσικά άλμπουμ αυτό δεν είναι άμεσα οφθαλμοφανές και φυσικά κρύβει από πίσω μια ενδιαφέρουσα και ολίγον τι αναπάντεχη ιστορία.
Δε βρήκατε εξώφυλλο; Δε πειράζει, καθάρισε ο Κερτ…
Μια περίπτωση που μου έρχεται στο μυαλό είναι το Nevermind των Nirvana. Ναι, ας βγάλουμε το κλισέ από τη μέση για αρχή. Το εξώφυλλο με γνωστό μωρό που κολυμπάει σε καταγάλανα νερά με ένα δολάριο μπροστά του ως δόλωμα είναι ταυτισμένο με ένα από τα σημαντικότερα άλμπουμ της grunge σκηνής και όχι μόνο. Όσο αλλόκοτο βέβαια είναι από μόνο του το εξώφυλλο, ακόμα περισσότερο αλλόκοτη είναι η πηγή έμπνευσής του. Λέγεται πως ο… αυτουργός της δημιουργίας, ο αείμνηστος frontman του συγκροτήματος, Κέρτ Κομπέιν, είχε την ιδέα παρακολουθώντας ένα ντοκιμαντέρ σχετικά με την γέννηση των μωρών στο νερό.
Η αλήθεια είναι όμως πως το εξώφυλλο είναι παράλληλα μια αλληγορία των επιδερμικών αξιών που μεταλαμπαδεύουμε στις επόμενες γενιές και επηρεάζουμε την αθώα φύση των παιδιών, όπως αυτό αποτυπώνεται με την λαχτάρα του μωρού να αδράξει το δολάριο. Ένα δολάριο που το… 25χρονο πλέον μωρό φαίνεται πως λαχταρά με μανία και σε αφθονία, αν κρίνουμε από την μήνυση που έκανε στο συγκρότημα για το πως επηρέασε τη ζωή του το εξώφυλλο των Nirvana.
Οι Smiths δεν το πάνε το κρέας λέμε
Όσο προκλητικό και αν είναι όμως το παραπάνω cover art, αυτοί που έκαναν το βήμα παραπάνω στο θέμα πρόκληση ήταν οι The Smiths. Η μπάντα του Morissey είχε δείξει το ακτιβιστικό πνεύμα της, με το εξώφυλλο του άλμπουμ Meat is Murder. Δεν είναι κρυφό μυστικό πως τα μέλη του συγκροτήματος ήταν χορτοφάγοι, ενώ ο πάντα εκκεντρικός frontman τους ήταν ένθερμος υποστηρικτής του περιορισμού της κατανάλωσης κρέατος. Το εξώφυλλο δείχνει την πρόθεση του γκρουπ να ενθαρρύνει τον κόσμο να αποκτήσει μια πιο ενεργή και μιλιταριστική προσέγγιση στις διαδηλώσεις του, πιο συγκεκριμένα για το κίνημα των δικαιωμάτων των ζώων.
Κοινωνικοπολιτικός σχολιασμός με φόντο τον Λευκό Οίκο
Στο ίδιο μοτίβο κινήθηκε και χρόνια αργότερα ο παγκοσμίως αναγνωρισμένος ράπερ Κέντρικ Λαμάρ με το άλμπουμ του To Pimp a Butterfly. Μια πανηγυρική (;) φωτο δεκάδων αφροαμερικανών ημίγυμνων νεαρών να κραδαίνουν πακτωλούς χρημάτων και να στέκονται πάνω από το κουφάρι ενός λευκού δικαστή, με τον Λευκό Οίκο ως φόντο. Πρόκειται για μια αμφιλεγόμενη, προκλητική, αντιφατική και παραδόξως καλλιτεχνική απεικόνιση μιας σκληρής κοινωνίας με δισεπίλυτα διαφυλετικά ζητήματα, που εκτόξευσε ένα ήδη επιτυχημένο δίσκο και καθιέρωσε τον Λαμάρ ως την φωνή της ραπ στα 2010s.
Όλα τα αστέρια από εδώ παρακαλώ
Αν τώρα τα παραπάνω παραδείγματα έχουν ένα πιο σκληρά ρεαλιστικό τόνο, αυτό δεν συμβαίνει στο Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band, το περίφημο άλμπουμ των Beatles. Πρόκεται για ένα από τα πιο ψυχεδελικά κολάζ στην ιστορία των μουσικών δίσκων, μόνο και μόνο από τα πρόσωπα που φιλοξενούνται σε αυτό. Σχεδόν σε προκαλεί να δεις πόσους θα μπορέσεις να αναγνωρίσεις. Έντγκαρ Άλαν Πόε, Άλμπερτ Άινσταιν, ακόμα και η Μέριλυν Μονρόε είναι μόνο τρεις από τις 58 (!) διασημότητες παρελαύνουν πίσω από τους Πωλ Μακάρτνευ, Τζόν Λένον, Ρίνγκο Σταρ και Τζώρτζ Χάρισον, με βουδιστικές φιγούρες και έντονα χρώματα να συνθέτουν ένα σουρρεαλιστικό πλαίσιο που βγήκε από το μυαλό του Πωλ Μακάρτνευ. Αξίζει να αναφερθεί πως το εξώφυλλο κόστισε 3000 δολάρια, ποσό που σήμερα φαντάζει αμελητέο, αλλά εν έτει 1967 ήταν διόλου ευκαταφρόνητο.
Ασυνήθιστη φωτο για ένα ασυνήθιστο κορίτσι
Παράλληλα με τους Beatles και την εναλλακτική φύση του εξωφύλλου τους, η τραγουδίστρια Σίντι Λώπερ φρόντισε, μέσω του άλμπουμ She’s So Unusual, να εξυμνήσει την ομορφιά του να είσαι διαφορετικός και να αγαπάς τον (ιδιόρρυθμο) εαυτό σου. Η φωτογραφία της Άνι Λίμποβιτς δείχνει την Λώπερ να ποζάρει μπροστά από ένα εγκαταλελειμμένο κέρινο μουσείο (σαν αυτά της Μαντάμ Τισό), με ένα ξεσκισμένο φόρεμα χοροεσπερίδας, διχτυωτά καλσόν, αντιθετικά μεταξύ τους κοσμήματα, μια ομπρέλα στην άκρη και τα τακούνια παρατημένα στην άκρη. Μπορεί η ίδια η τραγουδίστρια να μην ήταν ποτέ η απόλυτη βασίλισσα της ποπ – άλλωστε όπως έλεγε και στο χιτ της ήθελε σαν κορίτσι απλά να περνάει καλά- όμως με το εξώφυλλο του άλμπουμ της πέτυχε να μεταφέρει με τον πιο ανορθόξο τρόπο το μήνυμα που ήθελε.
Μια εικόνα, χίλιοι καλλιτέχνες
Η εικόνα ενός τραγουδιστή και η φιλοσοφία που εξέπεμπε άλλωστε ήταν ένα συνηθισμένο μοτίβο για τα εξώφυλλα των μουσικών άλμπουμ. Ο Έλβις Πρίσλεϋ με το Elvis!, o Πρινς με το Purple Rain, η Τζάνις Τζόπλιν με το Pearl,ο Ντέβιντ Μπόουι με το Aladdin Sane ή πιο πρόσφατα οι Lizzo και Lady Gaga με τα Cuz i Love You και The Fame Monster αντίστοιχα αποθανατίστηκαν με τέτοιο τρόπο που διοχέτευσαν ένα κομμάτι της μουσικής προσωπικότητάς τους στο cover art του δίσκου τους. Πάντα με μια γενναία δόση καλλιτεχνικής ελευθερίας.
Νομίζω πως η λέξη παγόβουνο δεν είναι αρκετή για να χαρακτηρίσει τον πλούσιο κόσμο των μουσικών εξωφύλλων, αν και η εναλλακτική λέξη λαβύρινθος δεν με εξίταρε πολύ ως μέρος του τίτλου του παρόντος άρθρου. Θα μπορούσαμε να μιλάμε πιθανόν για ώρες και να προσφέρω και ακόμα περισσότερα παραδείγματα. Αυτό όμως που είναι σίγουρο είναι πως η δύναμη της εικόνας είναι διάχυτη και στον χώρο της μουσικής και θα κάνει τον οποιονδήποτε από εμάς να ενδιαφερθεί λίγο παραπάνω για το μουσικό εξώφυλλο του δίσκου ενός αγαπημένου μας συγκροτήματος ή καλλιτέχνη. Ποτέ δεν ξέρεις τι ιστορία κρύβεται πίσω από μια φωτογραφία ή ένα κολάζ…
