Η νίκη της Κάρλα Σιμόν στο Φεστιβάλ Βερολίνου δεν ήταν απλά μια νίκη του καταλανικού κινηματογράφου. Ήταν πολύ περισσότερο ένα επιστέγασμα της ανόδου των γυναικών σκηνοθετών τα τελευταία χρόνια. Ολοένα και πιο συχνά η παρουσία μιας γυναικείας σκηνοθετικής οπτικής αποτελεί όχι μόνο ένα σύνηθες φαινόμενο στην σύγχρονη κινηματογραφική δημιουργία, αλλά και μια δήλωση προς οποιαδήποτε μορφή αντίδρασης και προκατάληψης.
Μια ανθρώπινη ιστορία, μια χρυσή Άρκτος για την Σιμόν
Η Σιμόν είναι φυσικά ένα πολύτιμο μέρος του προαναφερθέντα αυτού αέρα αλλαγής, καθώς είναι μέλος του νέου κύματος των καταλανών κινηματογραφιστών, τόσο με την πρώτη της ταινία «Summer of 1993» που κατέκτησε τρία βραβεία Γκόγια, όσο και με το διακριθέν «Alcarrás», που έφυγε με την Χρυσή Άρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου. Το τελευταίο είναι μια επισκόπηση της Δυτικής Καταλονίας, όπου μια οικογένεια διαμένει σε ένα μικρό χωριό κοντά στην Γέιδα και καλλιεργεί ροδάκινα για να βγάλει τα προς το ζην. Μέχρι που θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει την γή της, έπειτα από έναν διαξιφισμό με τον ιδιοκτήτη. Όταν όμως ο τελευταίος θα πεθάνει, η οικογένεια θα προσπαθήσει να πάρει την κατάσταση στα χέρια της και να επιστρέψει στο σπίτι της.
Αυτή η ανθρώπινη ματιά σε ένα ιδιαίτερο μέρος της ιστορίας και του κόσμου, την Καταλονία, καθώς και η φρέσκια σκηνοθετική αντίληψη της Σιμόν την έφεραν αγκαλιά με μια σπουδαία αναγνώριση και μάλιστα σε τόσο νεαρή ηλικία (είναι μόλις 36 χρονών). Έρχεται μάλιστα αυτή η αναγνώριση να προστεθεί σε ένα εντυπωσιακό σερί επιτυχιών για τις γυναίκες δημιουργούς που διαρκεί από τις αρχές του περασμένου έτους.
Οι γυναίκες σκηνοθέτιδες στο προσκήνιο και την αναγνώριση
Είναι αξιοσημείωτο να αναφέρουμε πως αυτή η αναπάντεχα καλοδεχούμενη άνθιση της γυναικείας σκηνοθεσίας αποτελούσε ένα αρκετά σπάνιο φαινόμενο τις περασμένες δεκαετίες. Μπορούσαμε να μετρήσουμε στα δάχτυλα των χεριών μας τις γυναικείες παρουσίες του κινηματογράφου που δεν ήταν μπροστά αλλά πίσω από τον κινηματογραφικό φακό. Από την Σαντάλ Άκερμαν και την Ανιές Βαρντά, έως και τις πιο πρόσφατες Τζέιν Κάμπιον, Σοφία Κόπολα και Κάθρυν Μπίγκελοου. Πλέον ο αριθμός έχει αυξηθεί πέραν των… δακτύλων των χεριών και ποδιών και επιχειρεί να αποτινάξει την στερεοτυπική αντίληψη πως η σκηνοθεσία είναι κατά κόρον αντρική υπόθεση.
Η Κλόε Ζάο σάρωσε τα περσινά βραβεία Όσκαρ (και όχι μόνο) με το Nomadland, ενώ οι γαλλίδες Ζουλιά Ντικουρνώ (Titane) και Οντρεί Ντιγουάν (Το Γεγονός) συνεπήραν τους πάντες με τις νίκες τους στο Φεστιβάλ Καννών και Βενετίας αντίστοιχα. Παράλληλα η Γιασμίλα Ζμπάνιτς με την ταινία της «Quo Vadis, Aida» προσέφερε μια συγκλονιστική οπτική της γενοκτονίας της Σρεμπρένιτσα και κέρδισε την καθολική αποδοχή του σινεφιλικού κοινού, καθώς και το βραβείο Καλύτερης Ευρωπαικής Ταινίας.
Δεν είναι ωστόσο μόνο οι παραπάνω που έχουν κερδίσει το σεβασμό των αντρών συνάδελφών τους. Ρετζίνα Κίνγκ, Έμεραλντ Φένελ, Έιβα Ντουβερνέ, Νόρα Τούμι, Γκρέτα Γκέργουιγκ, Σελίν Σιαμά, Μαρία Σρέιντερ, Ούρσουλα Μέιερ, Λουκρέσια Μαρτέλ και πολλές άλλες έχουν καταφέρει να θέσουν τα δικά τους θεμέλια στην οικοδόμηση μιας ξεχωριστής μυθοπλασίας και αφήγησης στα πλατώ του σινεμά, μεσά από τα έργα τους. Ενώ βέβαια ακόμα μοχθούν να ανατρέψουν το απογοητευτικό ποσοστό σκηνοθετικής εκπροσώπησης στην 7η Τέχνη.
Αντιμέτωπες με την σκληρή στατιστική
Σύμφωνα με μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε στις αρχές του 2020, μόλις το 23% των σκηνοθετών Ευρωπαϊκών φιλμ ήταν γυναίκες, με το ποσοστό να αυξάνεται ελαφρώς στον τομέα των ντοκιμαντερ (29%). Αν αυτό συμβαίνει σε μια ήπειρο με μεγαλύτερη προσβασιμότητα στην κινηματογραφική δημιουργία, το γυναικείο στοιχείο ενδέχεται να είναι μικρότερο σε ηπείρους όπως την Ασία και την Αφρική. Συνεπώς, αποκαρδιωτικό είναι το γεγονός πως το ποσοστό παγκοσμίως των γυναικών σκηνοθετών που ανήκουν σε φυλετικές μειονότητες είναι μόλις 2%. Η κατάσταση αλλάζει κάπως όμως στις streaming πλατφόρμες. Την περίοδο 2020-2021, το 38% των ταινιών της Amazon άνηκε σε γυναίκες σκηνοθέτιδες, όπως και ένα ποσοστό 29% στο Disney Plus, 20% στο HBO Max και 18% στο Netflix.
Οι πρόσφατες διακρίσεις σε βραβεύσεις υψηλής σημασίας σίγουρα λειτουργούν ως ένα σημάδι κατάρριψης ενός τείχους μεταξύ των δύο φύλων στον κινηματογράφο. Ωστόσο, ακόμα πιο ενθαρρυντικό θα ήταν αν λετουργούσε και ως ένα κίνητρο για τις γυναίκες δημιουργούς να κυνηγήσουν την θέση που δικαιωματικά τους ανήκει στο χώρο του σινεμά και της τηλεόρασης.
Επιμέλεια κειμένου και πληροφοριών : Γιώργος Ψάχος
