Ύστερα από μισό αιώνα ανοίχθηκε ο κατάλογος της Σουηδικής Ακαδημίας Τεχνών και αποκαλύφθηκε το όνομα του ποιητή Γιάννη Ρίτσου ανάμεσα στους υποψηφίους για το βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας του 1971. Γεγονός που δικαιολογημένα προκάλεσε, ακόμη και σήμερα, μια ορισμένη ηθική δικαίωση για το έργο του μεγάλου μας ποιητή, παρότι δεν βραβεύτηκε εν προκειμένω.
Αυτό που όμως έχει αξία να εστιάσουμε και να αναφέρουμε είναι ότι ο Γιάννης Ρίτσος είχε ήδη καταξιωθεί στο μυαλό και την καρδιά του κάθε προοδευτικού ανθρώπου, μέσα από την ποίησή του, την αγάπη του για τον άνθρωπο και τα ιδανικά της ελευθερίας και της ισότητας. Από τότε μάλιστα που σε ηλικία μόλις 28 ετών, το 1937, ο ογκόλιθος της ποίησης Κωστής Παλαμάς έγραψε για τον Γιάννη Ρίτσο τον εμβληματικό στίχο: «Παραμερίζουμε ποιητή για να περάσεις». Και όπως αποδείχτηκε πέρασε οριστικά στο πάνθεον της παγκόσμιας ποίησης.
Στρατευμένος πολιτικά, στη ζωή και στην τέχνη, μέλος του ΚΚΕ μέχρι το τέλος του βίου του, με εξορίες και διωγμούς στην Μακρόνησο και τον Άη Στράτη, αυτή ήταν άλλωστε η ειλικρινής…επιβράβευση του αστικού κράτους, σημάδεψε καταλυτικά μέσα από τα ποιήματά μου ολόκληρο τον 20ο αιώνα.
Με την πένα του κατάφερε να εμπνεύσει, να συγκινήσει, να δημιουργήσει στον λαό εικόνες και όνειρα από την κοινωνία του μέλλοντος δίνοντας οξυγόνο στην άνυδρη και σκληρή πραγματικότητα. Μίλησε για τον έρωτα, τον αγώνα, τη φύση, για τον άνθρωπο. Για όλα τα μικρά και τα μεγάλα πράγματα που δίνουν αξία στη ζωή και που πάλλουν την καρδιά της ανθρωπότητας.
Ο ίδιος υπήρξε ανεξάντλητα ειλικρινής και δίκαιος: «Η απονομή του βραβείου Νομπέλ στον μεγάλο μας Έλληνα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη δεν είναι μία τιμή προς τον Ελύτη, αλλά μία τιμή προς το ίδιο το Νομπέλ» είχε δηλώσει εγκάρδια και γενναιόδωρα ο Γιάννης Ρίτσος για τη βράβευση του εξίσου σπουδαίου Οδυσσέα Ελύτη το 1978.
Το ανεκτίμητο βραβείο του Νερούδα στον Ρίτσο
Είναι τουλάχιστον συγκινητικό όταν ένας ομότεχνός σου, ειδικά κάποιος σαν τον ανυπέρβλητο Πάμπλο Νερούδα, τον Χιλιανό κομμουνιστή ποιητή με το τεράστιο έργο που, δηλώνει χαρακτηριστικά τη μέρα εκείνης της περίφημης βράβευσής το 1971 για τον Γιάννη Ρίτσο: «Υπάρχει ένας άλλος ποιητής, που αξίζει πολύ περισσότερο από μένα αυτή την τιμή, ο Γιάννης Ρίτσος».
Μεταξύ των δύο ποιητών και συντρόφων υπήρχε απεριόριστος σεβασμός και αλληλοεκτίμηση. Ο ποιητής του Επιτάφιου και της Ρωμιοσύνης, που μελοποιήθηκαν τόσο μοναδικά από τον Μίκη Θεοδωράκη, κατάφερε να μιλήσει την παγκόσμια γλώσσα της ποίησης, της αγάπης και της συντροφικότητας. Από την άλλη ο Χιλιανός Πάμπλο Νερούδα δήλωνε στο ίδιο μήκος κύματος πως «Η ζωή μου στάθηκε η ίδια η ποίησή μου και η ποίησή μου υπήρξε το στήριγμα όλων των αγώνων μου». Οι δυο τους συναντήθηκαν νοερά στο παγκόσμιο σταυροδρόμι της τέχνης και του αγώνα.
Αξίζει ακόμα να αναφερθεί ότι το 1956 ο Γιάννης Ρίτσος ταξίδεψε στη Σοβιετική Ένωση ως μέλος αντιπροσωπείας διανοουμένων και δημοσιογράφων και την ίδια χρονιά τιμήθηκε με το κρατικό βραβείο ποίησης για τη «Σονάτα του Σεληνόφωτος». Όταν το διάβασε ο σπουδαίος Γάλλος ποιητής και συγγραφέας Λουί Αραγκόν (1897-1982) αισθάνθηκε «το βίαιο τράνταγμα μιας μεγαλοφυΐας» και αποφάνθηκε πως ο δημιουργός του είναι «ο μεγαλύτερος από τους ποιητές του καιρού μας που βρίσκονται στη ζωή».
Το γράμμα-ποίημα του Ρίτσου στον Ζολιό-Κιουρί
Ο Γιάννης Ρίτσος το 1950 αφιέρωσε ένα ποίημά του στον μεγάλο επιστήμονα Φρεντερίκ Ζολιό-Κιουρί, γραμμένο στην εξορία του Άη Στράτη
…Ζολιό, πες και στους άλλους αδελφούς μας
στον Έρεμπουργκ, στον Αραγκόν και στον Νερούντα,
στον Ελυάρ, στον Πικασσό και σ’ όλα μας τ’ αδέρφια
πως είμαστε δω πέρα τρεις χιλιάδες εξόριστοι
όχι για τίποτ’ άλλο, αδέρφια μου, παρά μονάχα, να, γιατί και ‘μεις όπως και ‘σεις
σηκώνουμε στη ράχη μας ένα αγκωνάρι απ’ το καμένο σπίτι μας
να χτίσουμε για κείνους που θα ‘ρθούν ένα καινούργιο σπίτι με πολλά παράθυρα
πολλά φαρδιά παράθυρα προς την ανατολή…
Το 1990 απονεμήθηκε στον Ρίτσο το μετάλλιο «Ζολιό - Κιουρί», ανώτατη διάκριση του Παγκοσμίου Συμβουλίου Ειρήνης. Αὐτὰ τὰ δέντρα δὲ βολεύονται μὲ λιγότερο οὐρανό, αὐτὲς οἱ πέτρες δὲ βολεύονται κάτου ἀπ᾿ τὰ ξένα βήματα, αὐτὰ τὰ πρόσωπα δὲ βολεύονται παρὰ μόνο στὸν ἥλιο, αὐτὲς οἱ καρδιὲς δὲ βολεύονται παρὰ μόνο στὸ δίκιο. Καὶ τὴν ὥρα ποὺ τὸ φεγγάρι τὸν φιλάει στὸ λαιμὸ μὲ κάποια στεναχώρια, τινάζοντας τὴ στάχτη τοῦ τσιγάρου του ἀπ᾿ τὰ κάγκελα τοῦ μπαλκονιοῦ, μπορεῖ νὰ κλάψει ἀπὸ τὴ σιγουριά του μπορεῖ νὰ κλάψει ἀπὸ τὴ σιγουριὰ τῶν δέντρων καὶ τῶν ἄστρων καὶ τῶν ἀδελφῶν. -Ρωμιοσύνη
