Πόση σημασία έχει στα αλήθεια η ποίηση στη ζωή μας και πόσο χώρο της αφιερώνουμε; Βλέποντας πρόσφατα ένα ντοκιμαντέρ αφιερωμένο στον Οδυσσέα Ελύτη, θα ήταν αδύνατο να μην εντυπωθεί στη σκέψη μας η τοποθέτησή του σε σχέση με την ελληνικότητα και με τις όποιες διαφορές εντόπιζε ο ίδιος μεταξύ Ελλάδας και Ευρώπης. «Μια ζωή ολόκληρη αγωνίστηκα γι’ αυτό που λέμε ελληνικότητα και που δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένας τρόπος να βλέπεις και να αισθάνεσαι τα πράγματα, είτε στην κλίμακα τη μεγάλη είτε στην ταπεινή. Θέλω να πω, είτε σε έναν Παρθενώνα, είτε σ’ ένα λυχνάρι. Το παν είναι η ευγένεια, η ποιότητα, σε αντίθεση με το μέγεθος και την ποσότητα που χαρακτηρίζουν τη Δύση. Γιατί εκεί βρίσκεται η διαφορά (…) Το βλέπουμε αυτό στην ταπεινή κλίμακα, τη μόνη άλλωστε όπου μπορούσαμε ακόμα να εκδηλωνόμαστε. Από την άποψη ότι μία εσωτερική αυλή ενός νησιώτικου σπιτιού -κατά την ταπεινή μου γνώμη- ή ένας περίβολος μοναστηριού είναι, σαν αντίληψη εννοώ, πολύ πιο κοντά στο πνεύμα που έκανε τους Παρθενώνες και τις θεομήτορες, παρά όλες οι κολώνες και οι μετόπες των ευρωπαϊκών ανακτόρων. Που σημαίνει ότι αν συνέχισε κάποιος την αισθαντικότητα την ελληνική και τη διατήρησε είναι αποκλειστικά ο λαϊκός μας πολιτισμός».
Επιστρέφοντας στο σήμερα και καθώς βρισκόμαστε στο κατά τα άλλα εορταστικό έτος της επετείου των 200 χρόνων από την ελληνική επανάσταση του 1821, αυτά τα απλά λόγια και οι λέξεις του Οδυσσέα Ελύτη αντηχούν. Ίσως, μάλιστα, να έχουν μακράν μεγαλύτερη αξία, αισθητική και ουσία από κάποια εξώφυλλα εκδόσεων που -για καλή μας τύχη- αποσύρθηκαν προτού καν κυκλοφορήσουν… Γιατί ελληνικότητα μπορεί να είναι πολλά πράγματα, αλλά σίγουρα δεν είναι μία συγκεκριμένη, οριοθετημένη ή ακόμα χειρότερα, μία προκαθορισμένη κατά… ορισμένους αριστεία.
Να προχωρήσουμε εδώ και σε μία τρόπον τινά παρέκκλιση προτού στρέψουμε τη ματιά μας στην ποίηση. Η 21η Μαρτίου εκτός από Ημέρα Παγκόσμιας Ποίησης, είναι επίσης Παγκόσμια Ημέρα κατά του Ρατσισμού ή αλλιώς Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων. Κάθε άνθρωπος, αναλόγως με τον τόπο καταγωγής του, συχνά φέρει μέσα του έναν συναισθηματικό κόσμο, μια κουλτούρα μοναδική, μία ιδιαίτερη αισθητική που μπορεί να μοιραστεί με τους γύρω του και να τους μυήσει στα ίχνη της δικής του ξεχωριστής προέλευσης. Να γιορτάσει και να υμνήσει το διαφορετικό που κουβαλάει μέσα του. Δεν μπορούμε, λοιπόν, να μιλάμε για το μεγαλείο της ποίησης, αν πρώτα δεν μιλήσουμε για το μεγαλείο της ζωής. Δεν μπορούμε να μιλάμε για την ομορφιά των λέξεων, αν δεν είμαστε ικανοί να αναγνωρίσουμε την ομορφιά της κάθε φυλής, του κάθε λαού και του κάθε ανθρώπου. Πρώτα και πάνω απ’ όλα γιορτάζουμε τον σεβασμό, το αναφαίρετο δικαίωμα στη ζωή, στην ευτυχία και την ελευθερία, πέρα από φυλετικές και κάθε άλλου είδους διακρίσεις.
Με αφετηρία τον σεβασμό προς κάθε άγνωστο πρόσωπο που συναντάμε στον δρόμο μας, περνάμε έπειτα στις αναγνώσεις και την Ποίηση… Ο ετήσιος εορτασμός της αποφασίστηκε τον Οκτώβριο του 1999 κατά τη Γενική Διάσκεψη της UNESCO στο Παρίσι. Εμείς επιλέξαμε εννέα ποιήματα για να πλουτίσουμε τις σκέψεις και το νου μας, αναζητώντας λίγη έμπνευση στα λόγια σπουδαίων ποιητών, παρά τις αλλόκοτες μέρες που διανύουμε.
Οι Πατρίδες – Κωστής Παλαμάς
[Σαν των Φαιάκων το καράβι…]
Σαν των Φαιάκων το καράβ’ η Φαντασία
χωρίς να τη βοηθάν πανιά και λαμνοκόποι
κυλάει· και είναι στα βάθη της ψυχής μου τόποι
πανάρχαιοι και ασάλευτοι σαν την Ασία,
πεντάγνωμοι κι απόκοτοι σαν την Ευρώπη
σα μαύρη γη Αφρική με σφίγγ’ η απελπισία,
κρατώ μιαν άγρια μέσα μου Πολυνησία,
και πάντα ένα Κολόμβο παίρνω το κατόπι.
Και τα τεράστια της ζωής και τα λιοπύρια
των τροπικών τα γνώρισα, και με των πόλων
τυλίχτηκα τα σάβανα, και χίλια μύρια
Ταξίδια εμπρός μου ξάνοιξαν τον κόσμον όλο.
Και τι ‘μαι; Χόρτο ριζωμενο σ’ ένα σβώλο
απάνω, που ξεφεύγει κι απ’ τα κλαδευτήρια.
Πώς έγινε ένας κακός άνθρωπος – Ελένη Βακαλό
Θα σας πω πώς έγινε
Έτσι είναι η σειρά
Ένας μικρός καλός άνθρωπος αντάμωσε στο
δρόμο του έναν χτυπημένο
Τόσο δα μακριά από κείνον ήτανε πεσμένος και λυπήθηκε
Τόσο πολύ λυπήθηκε
που ύστερα φοβήθηκε
Πριν κοντά του να πλησιάσει για να σκύψει να
τον πιάσει, σκέφτηκε καλύτερα
Τι τα θες τι τα γυρεύεις
Κάποιος αλλος θα βρεθεί από τόσους εδώ γύρω,
να ψυχοπονέσει τον καημένο
Και καλύτερα να πούμε
Ούτε πως τον έχω δει
Και επειδή φοβήθηκε
Έτσι συλλογίστηκε
Τάχα δεν θα είναι φταίχτης, ποιον χτυπούν χωρίς να φταίξει;
Και καλά του κάνουνε αφού ήθελε να παίξει με τους άρχοντες
Άρχισε λοιπόν και κείνος
Από πάνω να χτυπά
Αρχή του παραμυθιού καλημέρα σας
Ναοί στο σχήμα τ’ ουρανού – Οδυσσέας Ελύτης
ΝΑΟΙ στό σχήμα τ’ ουρανού
καί κορίτσια ωραία
μέ τό σταφύλι στά δόντια πού μας πρέπατε!
Πουλιά τό βάρος της καρδιάς μας ψηλά μηδενίζοντας
καί πολύ γαλάζιο πού αγαπήσαμε!
Φύγανε φύγανε
ο Ιούλιος μέ τό φωτεινό πουκάμισο
καί ο Αύγουστος ο πέτρινος μέ τά μικρά του ανώμαλα σκαλιά.
Φύγανε
καί στά μάτια μέσα των βυθών ανερμήνευτος έμεινε ο αστερίας
καί στά βάθη μέσα των ματιώνν ανεπίδοτο έμεινε τό ηλιοβασίλεμα!
Και των ανθρωπων η φρονηση εκλεισε τα συνορα.
Τείχισε τις πλευρές του κόσμου
καί από τό μέρος τ’ ουρανού σήκωσε τις εννέα επάλξεις
καί στήν πλάκα επάνω του βωμού σφάγιασε τό σώμα
τούς φρουρούς πολλούς έστησε στις εξόδους.
Καί των ανθρώπων η φρόνηση έκλεισε τα σύνορα.
Ναοί στο σχήμα τ’ ουρανού
καί κορίτσια ωραία
μέ τό σταφύλι στα δόντια που μας πρέπατε!
Πουλιά τό βάρος της καρδιάς μας ψηλά μηδενίζοντας
καί πολύ γαλάζιο που αγαπήσαμε!
Φύγανε φύγανε
ο Μαΐστρος μέ το μυτερό του σάνταλο
καί ο Γραίγος ο ασυλλόγιστος μέ τα λοξά του κόκκινα πανιά.
Φύγανε
καί βαθιά κάτω από το χώμα συννέφιασε ανεβάζοντας
χαλίκι μαύρο
καί βροντές, η οργή των νεκρών
καί αργά στόν άνεμο τρίζοντας
εγυρίσανε πάλι με το στήθος μπροστά
φοβερά, των βράχων τ’ αγάλματα!
Οφειλή – Τίτος Πατρίκιος
Μέσα από τόσο θάνατο που έπεσε και πέφτει,
πολέμους, εκτελέσεις, δίκες, θάνατο κι άλλο θάνατο
αρρώστια, πείνα, τυχαία δυστυχήματα,
δολοφονίες από πληρωμένους εχθρών και φίλων,
συστηματική υπόσκαψη κι έτοιμες νεκρολογίες
είναι σαν να μου χαρίστηκε η ζωή που ζω.
Δώρο της τύχης, αν όχι κλοπή απ’ τη ζωή των άλλων,
γιατί η σφαίρα που της γλίτωσα δε χάθηκε
μα χτύπησε το άλλο κορμί που βρέθηκε στη θέση μου.
Έτσι σα δώρο που δεν άξιζα μου δόθηκε η ζωή
κι όσος καιρός μου μένει
σαν οι νεκροί να μου τον χάρισαν
για να τους ιστορήσω.
Δημιουργία – Τάσος Λειβαδίτης
Καθόταν έξω στά χωράφια καί σχεδίαζε πάνω στό χώμα πουλιά. Μά τά πουλιά ζητούσαν τόν ουρανό. Τότε σχεδίασε γύρω τους τήν αιώνια θλίψη.
Καί τά πουλιά πέταξαν.
Οι ελευθερωτές – Πάμπλο Νερούδα
(Μτφ.: Παντελή Τρωγάδη)
Και νάσου το δέντρο, το δέντρο
της καταιγίδας, του λαού το δέντρο.
Από τη γη βγαίνουν οι ήρωες του
όπως απ’ το χυμό τα φύλλα
και χυμάει τ’ αγέρι στη φυλλωσιά
της άγριας κοσμοπλημμύρας
ώσπου τον καπνό να ρίξει
του ψωμιού ξανά στο χώμα.
[…]
Κι ο άνθρωπος εμάζεψε τους κλώνους
τους ανθούς τους γινομένους,
πέρασαν από χέρι σε χέρι
σαν τις μαγνόλιες ή τα ρόδια,
κι απέ της γης ανοίξανε
και ψήλωσαν μέχρι τ’ αστέρια.
Το δέντρο είναι αυτό των ελευθέρων.
Το δέντρο γη, το δέντρο νέφος.
Δέντρο, ψωμί, το δέντρο βέλος,
δέντρο γροθιά, το φλογοδέντρι.
Νερά το ζώνουν αφρισμένα
του μαύρου κι άραχνου καιρού μας,
μα στο κατάρτι του βαστάσει
το σύμβολο της δύναμης του.
[…]
Υπερασπίσου των ανθών τις άκρες,
τις εχθρικές νύχτες μοιράσου,
καρτέρα της αυγής τον κρόκο,
ανάσανε τα διάσελα με τ’ άστρα,
βαστώντας το δεντρί, το δέντρο
που στην καρδιά της γης βλασταίνει.
Πόλεμος – Αρθούρος Ρεμπώ
(Μτφ.: Εύα Μυλωνά)
Όταν ήμουνα παιδί, κάποιοι ουρανοί ξεκαθάρισαν τήν όραση μου: όλοι οι χαρακτήρες χρωμάτισαν τήν προσωπικότητα μου. Διαταράχτηκαν τά Φαινόμενα. – Τώρα, η αιώνια ροή των στιγμών καί η απεραντωσύνη των μαθηματικών μέ διώχνουν απ’ αυτό τόν κόσμο όπου υπομένω όλες τις επιτυχίες του πολίτη, σεβαστός γιά τήν παράξενη παιδική μου ηλικία καί γιά τά απέραντα πάθη. – Σκέπτομαι έναν πόλεμο, γιά τό δίκιο ή γιά τή βία, μέ πολύ αναπάντεχη λογική.
Είναι τόσο απλό όσο μιά μουσική φράση.
Δεν μας αφήνουν να τραγουδάμε – Ναζίμ Χικμέτ
Δέ μας αφήνουν Ρόμπσον νά τραγουδάμε
δέ μας αφήνουν καναρίνι
πού ‘χεις φτερά αητού
μαύρε αδερφέ μου
δόντια πού έχεις
μαργαριτάρια
δέ μας αφήνουν νά ψηλώσουμε φωνή.
Φοβούνται Ρόμπσον
φοβούνται τήν αυγή,
ν᾿ ακούσουνε φοβούνται
καί ν᾿ αγγίσουν
φοβούνται ν’ αγαπήσουν
φοβούνται ν’ ἀγαπήσουνε σάν τόν Φερχάτ
(Αλήθεια θ’α ‘χετε κι εσείς έναν Φερχάτ
οι νέγροι πως νά τόνε λένε Ρόμπσον; )
Φοβούνται τά γεννήματα
τή γης
τό γάργαρο νερό φοβούνται της πηγής
φοβούνται
νά θυμούνται
καί τίς χαρές τους
τό χέρι ενός φίλου δέν έσφιξε ποτέ τους
τό χέρι τους
ζεστό
σάν τό πουλί
χωρίς νά θέλει σκόντα
προμήθειες
η κάποια αναβολή
στή πλερωμή.
Φοβούνται τήν ελπίδα
φοβούνται Ρόμπσον νά ελπίσουν
φοβούνται καναρίνι
πού ‘χεις φτερά αητού
φοβούνται τά τραγούδια μας
μή τούς τσακίσουν.
Κονιάκ Μηδέν Αστέρων – Κική Δημουλά
Χαμένα πάνε εντελώς τά λόγια των δακρύων.
Όταν μιλάει η αταξία η τάξη να σωπαίνει
– έχει μεγάλη πείρα ο χαμός.
Τώρα πρέπει νά σταθούμε στο πλευρό
του ανώφελου.
Σιγά – σιγά νά ξαναβρεί τό λέγειν της η μνήμη
νά δίνει ωραίες συμβουλές μακροζωίας
σέ ό,τι έχει πεθάνει.
Άς σταθούμε στό πλευρό ετούτης της μικρής
φωτογραφίας
πού είναι ακόμα στόν ανθό του μέλλοντος της:
νέοι ανώφελα λιγάκι αγκαλιασμένοι
ενώπιον ανωνύμως ευθυμούσης παραλίας.
Ναύπλιο Εύβοι Σκόπελος;
Θά πεις
καί που δέν ήταν τότε θάλασσα.
